- Paweł Paszak
Chiński High-Tech.
Made in China - od lat ów slogan kojarzony był z tanimi produktami wątpliwej jakości. Jednak w trzeciej dekadzie XXI ten stereotyp jest z każdym miesiącem coraz gorzej reprezentuje rzeczywistość, a rozwój technologii stał się jednym z głównych motorów napędowych chińskiego wzrostu. Jaki jest obecny status chińskiej transformacji technologicznej?
Zamknięcie montowni świata
Chiny od zainicjowania reform otwarcia przez Denga Xiaopinga na przełomie lat 70. i 80. XX wieku wkroczyły na ścieżkę dynamicznego rozwoju napędzanego przez inwestycje, rozwój przemysłu oraz wzrost produktywności. Korporacje transnarodowe z Japonii, USA, Korei Południowej i Europy wabione tanią siłą roboczą, niskim poziomem standardów pracowniczych i środowiskowych oraz obietnicą rosnącego rynku rozpoczęły proces przenoszenia bardziej pracochłonnych elementów łańcuchów produkcji do Chin. W dekadzie 2010-2020 ekspansywna dynamika wzrostu zaczęła spadać a chińskie władze zaczęły poszukiwać bardziej zrównoważonego modelu opartego o konsumpcję wewnętrzną oraz technologie i innowacje. Chiny jeszcze do niedawna kojarzone były jako „montownia świata”, w której międzynarodowe koncerny składają swoje produkty, podczas gdy ich projekty i najdroższe komponenty powstają zagranicą. Symbolem takiej polityki są smartfony koncernu Apple. Z szacunkowych kosztów fabrycznych IHS Markit, wynika, że zaledwie 8,46 dolarów, czyli 3,6 procent całkowitej wartości zostało wygenerowanych w Chinach.
Od lat celem władz w Pekinie jest awans w globalnych łańcuchach wartości zmiana z roli światowej „montowni” na centrum projektowania i produkcji towarów o najwyższej wartości dodanej. Od 2000 r. Chiny bardzo intensywnie inwestują w badania i rozwój (R&D), co ma umożliwić nadrobienie dystansu technologicznego do potentatów światowych takich jak USA, Japonia, Korea Południowa czy Unia Europejska. W 2018 r. łączne wydatki Chin na ten cel osiągnęły 462,5 mld dolarów, czyli niewiele mniej niż Stany Zjednoczone (551,5 mld), ale więcej niż UE (428,5 mld) i Japonia (173,3 mld). Według szacunków Państwowego Biura Statystycznego w 2019 r. Chiny przeznaczyły na badania i rozwój 2,23% PKB – to ogromny wzrost w porównaniu do początku XXI wieku, gdy było to niespełna 1%. Do tego przez lata dochodziły działania związane z przymusowymi transferami technologii, kopiowaniem zagranicznych rozwiązań czy szpiegostwem przemysłowym.Postępy są szczególnie widoczne w sektorze telekomunikacyjnym i cyfrowym. Huawei od dłuższego czasu należy do czołówki producentów smartfonów a od niedawna do tego wąskiego grona dołączyły takie firmy jak Xiaomi, Oppo czy Vivo. Symptomatyczna dla tego procesu ekspansja chińskich koncernów cyfrowych jak Baidu, Alibaba, Tencent (BAT), których łączna wartość szacowana jest obecnie na 1 bln dolarów. BAT niemal całkowicie zdominował obecnie usługi cyfrowe w Chinach oraz zalicza się do wiodących przedsiębiorstw sektora sztucznej inteligencji. Od 2014 roku w rankingu Światowej Organizacji Ochrony Właności Intelektualnej i Cornell University, Chiny poprawiły ocenę sektora ICT z 36,1 do 74,5 w 2019. Dla porównania w tym samym okresie wskaźnik dla USA wzrósł z 83 do 89 w stupunktowej skali. Tym samym Chiny poprawiły swój wynik o ponad 100% na przestrzeni pięciu lat i wyraźnie skróciły dystans dzielący je od USA.
Technologiczna autonomia
Czternasty Pięcioletni Plan Rozwoju ogłoszony w październiku 2020 r. jednym z filarów strategii rozwojowej uczynił autonomię technologiczną. Ma ona nie tylko umożliwić podwojenie PKB do 2035 roku i przegonienie USA około 2028 roku, ale także uniezależnienie się od krytycznych komponentów dla przemysłu. W 2015 r. władze opublikowały półoficjalna strategię Made in China 2025, stawiająca ze cel osiągnięcie przewagi w strategicznych sektorach produkcji oraz podniesienie udziału produkowanych w kraju podzespołów do 40% w 2020 r. i 70% 2025 r. Stworzenie niezależnego przemysłu high-tech stało się dla Chin imperatywem rozwojowym i strategicznym. Przez wzgląd na rosnący poziom życia oraz zarobków Chiny stopniowo przestają być krajem taniej siły roboczej, a negatywne trendy demograficzne wymuszają konieczność transformacji modelu rozwojowego. Od 2009 r. średnia płaca w przemyśle wzrosła z 26,599 yuanów do 72 tys. yuanów, czyli ponad 40 000zł, w 2018 r. a realia pracy za przysłowiową miskę ryżu stają się rzadkością. Do 2050 r. liczba ludności w wieku produkcyjnym ma zmniejszyć się ok 23%, czyli ok. 200 mln, sprawia, że Chiny muszą postawić na wzrost produktywności i dominację w sektorze wysokich technologii .
Władze odchodzą także od koncepcji ekspansywnego wzrostu kosztem środowiska naturalnego o czym najdobitniej świadczy przemówienie Xi Jinpinga z września 2020 r. na forum ONZ, w którym zapowiedział on ambitny plan osiągnięcia neutralności węglowej przez Chiny do 2060 r. Kluczowe znaczenie dla chińskich wysiłków na rzecz awansu technologicznego mają także pogarszające się relacje ze Stanami Zjednoczonymi. Władze w Waszyngtonie zidentyfikowały Pekin, jako głównego rywala strategicznego, który jest w stanie podważyć hegemoniczną pozycję USA w regionie Indo-Pacyfiku i na świecie. Chiny w coraz większym stopniu rzucają wyzwanie technologiczne amerykańskim koncernom w takich obszarach jak technologie telekomunikacyjne, sztuczna inteligencja, 5G, energetyka odnawialna, kolej dużych prędkości czy program kosmiczny. Wprowadzone przez Donalda Trumpa sankcje wobec chińskich przedsiębiorstw oraz naciski na sojuszników pogorszyły klimat dla możliwości rozwoju technologicznego Chin w kluczowych sektorach. Jednak wysoki poziom współzależności między Chinami gospodarkami rozwiniętymi oraz obietnica ogromnego rynku zbytu nadal przyciąga wiele firm technologicznych do działalności w Państwie Środka i stanowi barierę niemal nie do przeskoczenia dla realizacji planów ekonomicznego decouplingu.
Nieosiągalne mikroprocesory
W 2020 r. Chiny zakupiły za granicą mikroprocesory o łącznej wartości przekraczającej 350 mld dolarów, co stanowi odzwierciedlenie transformacji gospodarki Chin oraz postępującej cyfryzacji gospodarek na całym świecie. Ubiegłoroczny wynik jest wyższy niż wartość importu Chin z Unii Europejskiej (202,5 mld euro) czy koszt importu ropy naftowej (188 mld dolarów). Półprzewodniki stanowią podstawę funkcjonowania wielu gałęzi zaawansowanego przemysłu, w tym w szczególności sektora elektronicznego. Chiny pozostają uzależnione od importu zaawansowanych mikroprocesorów z Tajwanu, Japonii, Korei Południowej i USA. Zgodnie z wyliczeniami Semiconductor Industry Association (SIA) producenci z ChRL odpowiadają z jedynie za 5% światowego i 16% krajowego rynku. Co więcej, były to w większości układy cechujące się niższym stopniem zaawansowania technologicznego. Mikroprocesory produkowane w „złotym standardzie” (7–5 nm) są wciąż poza zasięgiem chińskiego przemysłu, podczas gdy konkurencja zmierza do produkcji nowej generacji układów scalonych w standardzie 3nm. Poszczególne etapy produkcji i wykorzystania półprzewodników są więc uzależnione od współpracy z zagranicznymi partnerami a tym samym narażone na zakłócenia. Dla Chin zdobycie lepszej pozycji w sektorze to nie tylko kwestia awansu ekonomicznego, ale także większej odporności na presję ze strony Stanów Zjednoczonych. Od lat KPCh kieruje ogromne środki na rozwój sektora mikroprocesorów w formie subsydiów, zwolnień podatkowych czy kredytów, jednakże rezultaty są dalekie od ambitnych celów stawianych przez Pekin.
Przyszłość AI
Sztuczna inteligencja została zidentyfikowana przez chińskie władze jako jedna z kluczowych technologii XXI wieku, w której Chiny mają realną szansę stać się prawdziwym liderem. Największa baza użytkowników Internetu, łatwy dostęp do dużej ilości danych, cyfryzacja codziennych usług w ramach e-commerce i hojne wsparcie rządowe postrzegane są jako kluczowe atuty przedsiębiorstw i państwa chińskiego w rywalizacji z USA. SI, podobnie jak 5G, jest klasyczną technologią ogólnego zastosowania (general-purpose technology - GPT) możliwą do wykorzystania praktycznie we wszystkich sektorach gospodarki oraz w strukturach dowódczych o organizacyjnych sił zbrojnych,.
W 2017 r. władze chińskie zaprezentowały trzystopniową strategię budowy wiodącego sektora sztucznej inteligencji na świecie do 2050 roku. Przewiduje ona, że do 2020 r. SI stanie się ważnym motorem wzrostu gospodarczego, wartość przemysłu wzrośnie do 90 miliardów zł, a powiązane branże osiągną wielkość 600 miliardów zł dokumencie przewidziano, że kilka chińskich firm przejmie wiodącą rolę w pewnych bardzo specyficznych dziedzinach technologicznych, takich jak np. inteligentne zbiory danych.
Kolejny etap (do 2025 r.) Obejmuje upowszechnienie rozwiązań AI w wielu obszarach i branżach, takich jak zdigitalizowany przemysł, wysokiej klasy opieka zdrowotna, inteligentne miasta, inteligentne rolnictwo i obrona narodowa. Wartość chińskiego rodzimego przemysłu sztucznej inteligencji ma wzrosnąć do 240 miliardów PLN powiązane sektory przekroczą 3 biliony zł. W tym momencie zaczynają kształtować się nowe ramy prawne, obejmujące standardy praktyczne i etyczne, a także reżim instytucjonalny.
Trzeci i ostatni etap przewiduje, że Chiny staną się globalnym liderem światowego przemysłu sztucznej inteligencji z najbardziej konkurencyjnymi przedsiębiorstwami, najwyższej klasy zdolnościami naukowymi i badawczymi oraz najbardziej wyrafinowaną pulą talentów. W tym momencie sztuczna inteligencja jest szeroko stosowana w produkcji, usługach, systemach wojskowych i publicznych. Całkowita wartość działalności związanej ze sztuczną inteligencją w Chinach osiąga 600 mld PLN powiązane branże stanowią ponad 6 bilionów zł.
Walka o 5G
Sieć telekomunikacyjna piątej generacji (5G) jest jedną z technologii, która napędzać będzie procesy cyfryzacji społeczeństw i gospodarek oraz wzrost gospodarczy. Wdrożenie sieci 5G doprowadzi do znaczącej zmiany jakościowej i liściowej w odniesieniu do przepustowości połączeń, zmniejszenia opóźnień oraz zwiększenia liczby obsługiwanych urządzeń. Oczekuje się, że sieć piątej generacji 100-krotnie zwiększy możliwości przesyłu danych oraz będzie w stanie połączyć do 100 razy więcej urządzeń w ramach „Internetu rzeczy”. Potencjał związany z tą technologią jest ogromny, gdyż oddziaływać będzie na praktycznie wszystkie sfery aktywności gospodarczej od analizy giełdowej, przez autonomiczne pojazdy, smart grid, smart dom po komunikację międzymaszynową i przemysł rozrywkowy. Od początku chińskie firmy Huawei i ZTE zaliczają się do światowych liderów w tym sektorze. Ocenia się, że koncern dysponuje największą liczbą patentów w obszarze technologii 5G (ponad 13 tys.), wyprzedzając koncerny Qualcomm i Samsung. Dostępne szacunki wskazują też, że posiada on najwięcej przyznanych patentów w ramach tzw. „rodzin patentów” (3 tys.). Chiński gigant telekomunikacyjny ma także poważny wkład w tworzenie standardów. Mocną stroną firmy z Shenzhen jest także kompletność oferty (End-to-End E2E), czyli możliwość zapewnienia wszystkiego – od infrastruktury po urządzenia końcowe.
Wraz z nasileniem rywalizacji z Chinami administracja Donalda Trumpa podjęła działania na rzecz przekonania rządów europejskich do wykluczenia chińskich koncernów Huawei i ZTE z procesu wdrażania technologii 5G w Europie pod zarzutem szpiegostwa na rzecz państw chińskiego. W efekcie kampanii doszło do podpisania szeregu deklaracji ws. nowej technologii, głównie z państwami Europy Środkowo-Wschodniej, oraz do przyjęcia wspólnych deklaracji w odniesieniu do inicjatywy Clean Network. Do faktycznego wykluczenia doszło w Wielkiej Brytanii, Szwecji i we Francji a przyszłość koncernu w pozostałych państwach jest zagrożona.
15 maja 2019 r. Amerykański Departament Handlu, na podstawie wniosku Donalda Trumpa, zakazał sprzedaży towarów i usług koncernowi Huawei i powiązanych z nim przedsiębiorstwom, które znalazły się na liście podmiotów objętych sankcjami (Entity List). Jednocześnie władze amerykańskie pozostawiły furtkę poprzez wprowadzenie 90-dniowych licencji (Temporary General License) pozwalających na utrzymanie kontaktów gospodarczych. Departament Handlu pozwolił na wielokrotne odnawianie licencji od wprowadzenia sankcji, jednak ostatnia utraciła ważność 13 sierpnia 2020 r. W maju i sierpniu 2020 r. doszło do o zaostrzenia kar wymierzonych w Huawei poprzez uniemożliwienie sprzedaży produktów już nie tylko amerykańskim przedsiębiorstwom, lecz także wszystkim firmom korzystającym z amerykańskiego oprogramowania i sprzętu.
Decyzja administracji Trumpa okazała się niezwykle poważna dla chińskiego giganta telekomunikacyjnego i w perspektywie długoterminowej ma szansę skutecznie ograniczyć jego ekspansję zagraniczną. Zarazem jednak może on liczyć na rynek chiński, gdyż władze w Pekinie dążą do jak najszybszego wprowadzenia technologii 5G na terenie całego kraju. Do końca listopada 2020 w Chinach zainstalowano 700 tys. stacji bazowych 5G, które pozwoliły na połączenie ponad 180 mln urządzeń końcowych w nowym standardzie technologicznym. Pandemia nie tylko nie spowolniła procesu modernizacji infrastruktury telekomunikacyjnej, ale osiągnięty wynik o ponad 200 tys. przekroczył oczekiwania z początku roku. To jednak dopiero wstępna faza pięcioletniego „długiego marszu” do dominacji w sektorze technologii telekomunikacyjnych. W 2021 r. planowana jest budowa dodatkowego miliona stacji bazowych, a do 2025 r. ich liczba ma osiągnąć prawie 5 milionów.
Chiński przemysł technologiczny nie jest pozbawiony problemów, jednak dystans jaki Chiny nadrobiły względem Zachodu bezsprzecznie można nazwać wielkim skokiem naprzód. Chińczycy wykorzystując wachlarz narzędzi w postaci szpiegostwa technologicznego, wykształconej na zachodzie kadry, ale także własnej innowacyjności i determinacji skrupulatnie realizują wizję Deng Xiaopinga sprzed 40 lat. Jednak przez większość tego czasu mogły to robić niepokojone przez USA, a wręcz miały ku temu błogosławieństwo Waszyngtonu. Teraz sytuacja jest diametralnie inna.
Źródła:
J. Dedrick, G. Linden, K. L. Kreamer, We estimate China only makes $8.46 from an iPhone – and that’s why Trump’s trade war is futile
OECD, Gross domestic spending on R&D, https://data.oecd.org/rd/gross-domestic-spending-on-r-d.htm
Global Innovation Index 2019, Cornell University/INSEAD/WIPO, s. xxxiv
Proposal of the Central Committee of the Chinese Communist Party on Drawing Up
the 14th Five-Year Plan for National Economic and Social Development and Long-Range Objectives for
2030（授权发布）中共中央关于制定国民经济和社会发展第十四个五年规划和二〇三五年远景目
Institute for Security & Development Policy, Made in China 2025, June 2018, https://isdp.eu/content/uploads/2018/06/Made-in-China-Backgrounder.pdf
Average Annual Wage of Employed Persons in Different Positions in Enterprises above Designated Size in 2019, National Bureau Statistic of China, http://www.stats.gov.cn/english/PressRelease/202005/t20200518_1746069.html
Zhao Xinling, Authorities working on plan to delay retirements, China Daily, July 23 2020, http://www.chinadaily.com.cn/china/2016-07/23/content_26192140.htm
Masha Borak, China boosts semiconductor production in 2020, but imports keep apace, frustrating self-sufficiency goals, South China Morning Post, January 19 2021, https://www.scmp.com/tech/policy/article/3118327/china-boosts-semiconductor-production-2020-imports-keep-apace
China’s High-Tech Development, https://www.uscc.gov/sites/default/files/2019-09/Chapter%204%20Section%201-%20Next%20Generation%20Connectivity_0.pdf, s. 441.
GreyB, Huawei Holds Maximum Number of 5G Patents, https://insights.greyb.com/company-with-most-5g-patents/
China has over 700,000 5G base stations: official, Xinhua, November 26 2020, http://www.xinhuanet.com/english/2020-11/27/c_139545480.htm
https://www.managingip.com/article/b1plrrv4knsgnm/landscape-analysis-of-5g-patent-families
https://www.rcrwireless.com/20190702/5g/china-invest-over-150-billion-5g-networks-2025-report
